دندانهای شیری غالبا در سن سه سالگی یک مجموعه کامل را در دهان کودک شکل میدهند. این دندانها که در رشد و استحکام دندانهای دائمی و ماهیچههای دهان نقش زیادی دارند، کمک میکنند تا دندانهای دائمی درست در جای خود بیرون بیاید. اگر دندان شیری کودکان پیش از موعد و بر اثر ضربه یا پوسیدگی بیفتد و یا دندان دائمی دیرتر رشد کند، دندانپزشک فضا نگهدار دندان یا فضا نگهدارنده دندان را پیشنهاد میکند.
بیشتر والدین بر این باور هستند که دندانهای شیری اهمیت زیادی ندارند، چرا که خیلی زود میافتند و دندان دیگری جایگزین دندانهای شیری میشود. اما والدین باید توجه داشته باشند که همین دندانهای شیری یک نگهدارنده و یک راهنمای خوب برای دندانهای دائمی زیرین خود هستند تا در همان جایگاه خود رویش کنند.
زمانی که دندان شیری کودک بر اثر عوامل مختلف زودتر از زمان خود بیافتد، دیگر دندانهای شیری کنار این دندان سعی میکنند وارد این فضای خالی شوند و قسمتی از این فضا را بگیرند. این موضوع باعث میشود در آینده دندانهای دائمی فضای کمی برای جوانه زدن داشته باشند و کج بیرون بیایند و دندانها بههم ریخته شود و احتیاج به درمانهای ارتودنسی باشد.
از این رو با توجه به بروز مشکلات چنینی به هنگام افتادن دندانهای شیری زودتر از موعد، دندانپزشک کودکان بسته به سن کودک و محل افتادن دندان توصیه میکند تا زمانی که دندان دائمی سر نزده و بیرون نیامده از فضا نگهدار دندان برای کودک استفاده بشود تا دندانها به هم ریخته نشوند. فضا نگهدارنده دندان شیری یک وسیله حلقه مانند است که از جنس فلز ( استیل ضد زنگ ) یا آکریل ( نوعی پلاستیک ) طراحی میشود. این وسیله هم به صورت ثابت و هم به صورت متحرک بسته به تشخیص دندانپزشک در دهان کودک قرار میگیرد.
نحوه گذاشتن فضا نگهدار دندان کودک
نحوه گذاشتن فضا نگهدار در دندان کودکان از اهمیت ویژهای برخوردار است که این عمل توسط متخصص دندانپزشک کودکان صورت میگیرد. در این ویدئو علت گذاشتن فضانگهدار به خوبی نمایش داده شده است.
انواع فضا نگهدار دندان کودکان
همانطور که گفته شد فضا نگهدارنده دندان شیری در دو نوع ثابت و متحرک وجود دارد که به تشخیص دندانپزشک کودکان استفاده میشود.
1- فضا نگهدار ثابت
فضا نگهدار ثابت از انواع فضا نگهدار دندان کودکان است که خود انواع متخلفی دارد. این فضا نگهدارها به صورت ثابت و با چسبهای مخصوص دندانپزشکی، به دندان کودک چسبانده میشود به طوری که قابلیت درآوردن توسط کودک یا والدین را ندارد. این نوع فضا نگهدار بیشتر در موردی استفاده میشود که کودک سن کمی دارد و دندانهای عقبی او افتاده باشند. فضا نگهدار ثابت به دو دسته یک طرفه و دو طرفه نیز تقسیمبندی میشود که به بسته به تعداد دندان و جایگاه آنها انتخاب میشوند، در ادامه به معرفی هر کدام از آنها میپردازیم.
2- فضا نگهدار بند و لوپ
این نوع فضا نگهدار که به فضا نگهدار بند و لوپ هم شناخته میشود از سیم فولادی ضد زنگ ساخته میشود. این وسیله شکل مربعی دارد که در فضای خالی دندان قرار میگیرد و از طرفی به یک حلقه فلزی اتصال دارد که دور دندان کناری قرار داده شده است. این وسیله به دندان دائمی اجازه میدهد درست سر جای خود جوانه بزند و رویش پیدا کند. زمانی دندانپزشک از این فضا نگهدار استفاده میکند که کودک یک یا چند دندان عقبی خود را از دست داده باشد.
3- فضا نگهدار دیستال شو
این نوع از فضا نگهدار ثابت برای هر کودک به صورت اختصاصی ساخته میشود و از فضا نگهدار دیستال شو برای حفظ جایگاه دندان آسیاب بزرگ استفاده میشود تا دندان آسیاب بزرگ اول دائمی سر جای خود رویش کند.
4- فضا نگهدار سیم کمانی پشت دندانی
این وسیله که به قوس نگهدارنده زبانی نیز شناخته میشود برای حفظ دندانهای پشتی یا فضای قوس دندانی در دندانهای عقبی استفاده میشود.
5- فضا نگهدارنده سیم عرضی کام
این وسیله که برای دندانهای فک بالا مورد استفاده قرار میگیرد، به وسیله یک سیم که در عرض کام قرار دارد به دندانها متصل شده و فضا را در دو طرف قوس دندان حفظ میکند.
6- فضا نگهدار متحرک
فضا نگهدار متحرک ظاهری شبیه ریتینرها دارند که در پایان درمان ارتودنسی مورد استفاده قرار میگیرد. این نوع فضا نگهدارها برای کودکانی که سن آنها بالاتر است گزینه بهتری هستند زیرا میتوانند مسئولیت نگهداری از آنها را به عهده بگیرند.
عوارض فضا نگهدار دندان کودک
ابتدا باید توجه کنید که عدم استفاده از فضا نگهدارها میتواند صدمات جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. این دستگاه که مانع از حرکت دندانها به سمت فضای خالی بین دندانی میشود ممکن است برای کودک کمی آزاردهنده باشد. البته این ناراحتی کودک برای همان روزهای ابتدایی است که ممکن است بند یا سیم فضا نگهدارنده کمی زبان و دندان کودک را تحریک کند و گاهی دندانهایی که به فضانگهدار متصل هستند درد بگیرند.
با این حال جای هیچ نگرانی نیست چرا که بعد از گذشته چند روز کودک به آن عادت کرده و درد برطرف میشود و حتی میتوانید با مشورت با دندانپزشک در مدت زمان درد از مسکن استفاده کنید. توجه داشته باشید همواره وجود یک شی خارجی در دهان میتواند موجب آزار کودکان شود ولی نتیجه بعد از کار بسیار دلنشینتر خواهد بود.
بیشتر بخوانید
آیا همیشه به فضانگهدارنده نیاز است ؟
کودکان ممکن است بر اثر ضربهای که به دهان و دندانشان وارد میشود، پوسیدگیها و یا ایجاد حفرههای دهانی، دندانهای شیری خود را زودتر از انتظار از دست بدهند. حفرههای دهانی بر اثر شیر شبانه در کودک اتفاق میافتد که کودک بعد از خوردن شیر به خواب میرود و این خواب رفتن باعث میشود حفرههایی در مینای دندان کودک تشکیل شود و همین امر یکی از دلایل زود هنگام افتادن دندان شیری کودکان است. البته گاهی عوامل ژنتیکی هم میتواند در زودتر از موعد افتادن دندان دخیل باشند. اما سوالی که پیش میآید این است که آیا همیشه به فضا نگهدار نیاز است یا خیر؟ برای تشخیص این موضوع حتما لازم است دندانپزشک متخصص کودکان معاینات لازم را انجام دهد و استفاده یا عدم استفاده از آن را بیان کند.
چگونه باید از فضا نگهدار دندان کودک مراقبت شود ؟
دندانپزشک متناسب با دندان افتاده کودک فضا نگهداری را میسازد و در دهان کودک قرار میدهد. شاید چند روزی زمان ببرد تا کودک به این دستگاه عادت کند البته که ممکن است در همان روزهای اول نسبت به این دستگاه واکنشهایی نشان دهد و احساس خوبی نداشته باشد. یکی از مهمترین مراقبتها در این دوران بهداشت مرتب دهان و دندان است و باید به کودک روش صحیح مسواک زدن و نخ دندان کشیدن کامل به کودک آموزش داده شود.
در این دوران توصیه میشود کودک از خوردن خوارکیهای سفت و چسبناک مثل گز، سوهان، آبنبات، آدامس و شیرینیجات پرهیز کند. همچنین توصیه میشود در این دوران به کودک آموزش داده شود تا فشار به فضانگهدار وارد نکند و با انگشت یا زبان اقدام به تکان دادن آن نکند. برای جلوگیری از آسیب به فضانگهدار باید هر 6 ماه یکبار چکاپ دندانپزشکی را داشته باشید تا اگر فضانگهدار لق شده باشد یا خم شده باشد سریع دندانپزشک به آن رسیدگی کند.
آیا فضانگهدار به دندان کودک آسیب میزند ؟
یکی از نگرانیهای والدین آسیب دیدن دندانها موقع استفاده از دستگاه فضا نگهدار است. برای رفع این نگرانی باید بگوییم فضانگهدارها فقط مانع از حرکت دندانهای به سمت فضای خالی میشوند و در صورت مراقبت از این دستگاه ناراحتی یا دردی برای کودک ایجاد نمیشود.
آیا فضای بین دندانهای کودکان خود به خود بسته میشود؟
در زمان رشد کودک چون تمام دندانها کامل رویش پیدا نکردهاند، اگر دندانی بر اثر عوامل مختلف بیافتد، دندانهای مجاور فضای خالی به سمت این فضا حرکت میکنند چرا که کودک در حال رشد است. بنابراین فضای بین دندانی خود به خود بسته میشود و فضا برای دندان درآوردن کودکان و رشد دندان دائمی زیرین محدود میشود.
چه زمانی کودک نیاز به استفاده از فضا نگهدار دارد ؟
زمانی که دندان کودک بر اثر ضربه یا پوسیدگی دندان شیری خود را پیش از انتظار افتادن از دست بدهد، برای آنکه دندانهای مجاور دندان افتاده فضای خالی آن را پر نکنند و فضا را برای دندان دائمی زیرین محدود نکنند از فضا نگهدارها استفاده میشود. این روش مانع از بههم ریختگی دندانها در بزرگسالی میشود.
آیا برای قراردادن فضا نگهدار بیحسی زده میشود؟
خیر، هنگام انجام مراحل قالبگیری و قرار دادن فضانگهدار در دهان کودک بیحسی زده نمیشود.